Genealogia to jedna z nauk pomocniczych historii, zajmująca się badaniem więzi rodzinnych na podstawie pokrewieństwa i powinowactwa zachodzącego między ludźmi. Genealogia zajmuje się badaniem historii rodzin, przede wszystkim na podstawie dokumentów narodzin – metryk, współcześnie aktów urodzenia.
W trakcie badań tworzone są tabele genealogiczne (jedną z postaci może być drzewo genealogiczne). Współcześnie tradycyjne sposoby publikacji badań (książki, opracowania) coraz częściej zastępują nowoczesne technologie: programy do kreowania tabel genealogicznych, portale wyspecjalizowane w pomocy dla osób pragnących odtworzyć historię swojej rodziny).
Badaniem genealogicznym zajmuje się genealog – jeśli robi to zawodowo, prawdopodobnie (choć niekoniecznie) jest historykiem. Coraz bardziej popularna jest jest genealogia amatorska – wiele osób para się genealogią własnej rodziny jako hobby.
Genealogia jest uważana za historyczną naukę pomocniczą. Pozwala m.in. ustalić wiek zawierania małżeństw, długość trwania pokoleń na przestrzeni dziejów, a także częstotliwość urodzeń.
Genealodzy przez dziesięciolecia byli skazani na czerpanie wiedzy jedynie ze źródeł pisanych – przede wszystkim kościelnych metryk. Wraz z rozwojem nauki i dostępnością badań genetycznych wykształciła się odrębna specjalizacja w ramach genealogii – genealogia genetyczna, która weryfikuje niejednokrotnie tabele genealogiczne tworzone wyłącznie na podstawie dokumentów.
Jednak bez wątpienia podstawowym źródłem, na którym opierają się genealodzy – zarówno profesjonalni, jak i amatorscy, są księgi kościelne, prowadzone już od XVI wieku. Księgi te to nic innego jak rejestr urodzeń, chrztów, zgonów, pogrzebów w lokalnych społecznościach (parafiach). Od XIX wieku wzrosło również znacznie ksiąg miejskich, a później – rejestrów Urzędu Stanu Cywilnego. Ważnym źródłem wiedzy są też inne bazy danych – np. księgi podatników. Genealodzy (zwłaszcza ci, którzy zajmują się badaniem historii tylko własnej rodziny) często korzystają też ze zagregowanych baz internetowych, które ułatwiają m.in. poszukiwanie przodków daleko za granicą, np. za oceanem.
Genealogia Dynastyczna
Wzrost zainteresowania genealogią w Polsce, jaki obserwujemy od ponad dwudziestu lat, skupia się przede wszystkim na badaniach więzów zachodzących w rodzinach genealogów amatorów. Naukowcy znajdujący zatrudnienie na uczelniach wyższych nieustannie analizują jednak również pokrewieństwo i powinowactwo wśród rodów panujących. Przedmiotem ich zainteresowania jest zatem genealogia dynastyczna, myli się przy tym ten, kto uważa, że nauka ta powoli się wyczerpuje.
Już na wstępie wypada zauważyć, że genealogia dynastyczna jurzak nie musi dotyczyć wcale czasów bardzo nam odległych. Owszem, historycy badający związki zachodzące pomiędzy polskimi dynastiami panującymi – Piastami i Jagiellonami – mogą bazować przede wszystkim na odległych w czasie dokumentach historycznych, nie można jednak zapominać o tym, że potomkowie wielu rodów panujących w Europie i na świecie żyją do dziś.
Genealogia dynastyczna nie traci w związku z tym na znaczeniu, w niektórych środowiskach zapotrzebowanie na nią jest zaś obecnie znacznie większe niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu (tu dużą rolę odgrywa możliwość wykorzystania prawa do dziedziczenia nie tylko tytułów, ale również dóbr materialnych). Prace nad drzewem genealogicznym rodzin rządzących jurzak mają ciągle sens również dlatego, że systematycznie odkrywamy nowe fakty. Analiza źródeł historycznych i znakomita współpraca genealogów i archeologów przyczyniają się do tego, że odkrywamy związki międzyludzkie, które jeszcze nie tak dawno wydawały się zapomniane przez historię.